Каде сакаат младите да живеат и работат во Европската унија?

Одлив на мозоци

Португалскиот социолог Руи Пена Пирес вели дека миграцијата на младите и одливот на мозоци во неговата земја се предизвикани од ниските плати и станбената криза.

Во неодамнешното интервју за новинската агенција Lusu, научниот директор на Опсерваторијата за емиграција рече дека „разликите во платите и професионалните можности“ се главната движечка сила зад португалската емиграција, особено кај младите. Околу 30 отсто од луѓето на возраст меѓу 15 и 39 години емигрираат, покажуваат португалските податоци.

„Имаме многу ниски плати во споредба со најразвиените земји во Европската унија. Би било сосема ненормално ако, со слободата на движење и таквата разлика во платите, немаше емиграција“, вели португалскиот социолог Пирес.

Слично на тоа, во Словенија, младите како главни извори на незадоволство го посочуваат недостигот од простор за домување, неизвесните економски околности, ниските плати и недостатигот од можности за кариера – иако често го фалат квалитетот на животот во нивната земја. Вкупните бројки се ниски, но сепак значајни за земја со само 2,1 милиони жители: во 2023 година, околу 1.500 Словенци на возраст од 15 до 29 години ја напуштиле земјата.

И во соседна Италија младите размислуваат за својата иднина во странство. Повеќе од 300.000 Италијанци кои се иселиле во странство во последните десет години го сториле тоа на возраст од 25 до 34 години, според националниот статистички институт Istat.

За да го оправдаат својот избор, тие ги наведуваат ниските плати, неусогласеноста меѓу понудите за работа и нивните квалификации и слабоста на јавните служби. Кај овие млади, уделот на дипломирани студенти продолжува да расте. „Не е нормално нашата земја да не се запраша зошто и да не го санира ова крварење“, се пожали Ренато Брунета, претседател на Националниот совет за економија и труд (CNEL), кога презентираше извештај на оваа тема.

Врз основа на примерок од десет земји, главно европски, извештајот проценува дека на секој млад странец кој доаѓа да се насели во Италија, заминуваат речиси девет млади Италијанци. Стапката на невработеност кај младите беше 19,2 проценти во ноември 2024 година, што е повисока од просекот на ЕУ кај оние под 25 години (15,3 проценти).

Во Бугарија, меѓу осум и 10 отсто од младите заминуваат да студираат во странство, најмногу во земјите на ЕУ како Холандија, Белгија, Италија и Шпанија. Сепак, земјата може да се пофали и со околу 10 отсто удел на странски студенти, кои се привлечени од релативно ниските школарини и трошоците за живот.

Побрзиот економски раст, барем во однос на просекот на ЕУ, може да помогне да се запре овој тренд. Иако Хрватска доживеа голем одлив на население по пристапувањето во Европската унија во 2013 година, емиграцијата е забавена последните години. Сепак, меѓу 373.935 лица кои емигрирале од Хрватска од 2014 до 2023 година, најголемата група била на возраст од 20 до 39 години, покажуваат податоците на Централниот завод за статистика.

Меѓу економистите постои консензус дека емиграцијата е тесно поврзана со нивото на развиеност на една земја. Затоа што е сосема природно, особено младите, да се обидат да ги остварат своите соништа и амбиции со одење во поразвиени земји.

Според хрватскиот економист Велимир Шоњњ, тоа најдобро го илустрираат два примера – Ирска и Полска, кои некогаш беа емигрантски земји, но по успешниот економски раст станаа земји во кои повеќе луѓе доаѓаат отколку што заминуваат.

Според некои аналитичари, додава Шоње, трендот почнува да се менува кога една земја ќе достигне околу 80 отсто од просечниот економски развој на ЕУ. Хрватска веќе се приближи до овој опсег со приближно 78 отсто од европскиот просек.

Македонија, кандидат за членство во ЕУ, ја губи битката против одливот на мозоци. Податоците на Евростат покажуваат дека најмалку 200.000 луѓе, речиси 10 отсто од вкупното население на Македонија, емигрирале во други европски земји во последните две децении.

Според Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), земји-дестинации за северномакедонските граѓани беа првенствено западните членки на ЕУ Германија, Италија и Австрија и Швајцарија што не е членка на ЕУ. Но, членките на ЕУ поблиску до Македонија, како Словенија, Хрватска и Бугарија, исто така, забележале зголемување на имиграцијата од Македонија последниве години.

Иселувањето предизвикува сѐ поголем недостиг од висококвалификувани луѓе. Македонија има едно од највисоките нивоа на одлив на мозоци во светот, според Светскиот економски форум (WEF). Младите се разочарани од нивото на корупција во државата, како и од немањето можности и перспективи.

Во Босна и Херцеговина 2.777 лица официјално го одјавиле живеалиштето во 2023 година за да се преселат во странство, а според официјалните податоци најчести дестинации се Германија, Австрија, Словенија и Хрватска. Иако овие бројки не го одразуваат вкупниот број на иселеници, тие го потврдуваат трендот што ги загрижува политичарите и експертите.

Дополнително, истражувањето на Фондот за население на Обединетите нации (UNFPA) покажа дека речиси четвртина од младите луѓе во БиХ сериозно размислуваат за трајно да ја напуштат земјата, додека 23 отсто размислуваат за привремено емигрирање. Главните причини се немањето можности за вработување, ниските плати, неизвесната иднина, корупцијата и политичката нестабилност.

Експертите предупредуваат дека се потребни итни мерки за да се создадат подобри услови за престој на младите, бидејќи овој тренд се одразува на демографскиот и економскиот потенцијал на земјата. Една од клучните иницијативи е Младинската гаранција, програма на Европската унија која обезбедува можности за вработување, образование, практикантска работа или стажирање за лица под 30 години во рок од четири месеци по напуштањето на образованието или губењето на работата.

Сепак, експертите посочуваат дека ваквите иницијативи се придружени со пошироки реформи на образованието, економијата и пазарот на труд со цел да се воспостават долгорочни одржливи услови за престој на младите и да се спречи натамошен пад на населението.